Anna Mostowska (ok. 1762 − ok. 1811)

Powieściopisarka, tłumaczka, autorka zaginionych sztuk teatralnych. Urodziła się na Litwie, w rodzinie Radziwiłłów. Jej drugim mężem był wydawca i polityk Tadeusz Mostowski, wielbiciel oświecenia i znawca literatury francuskiej. Ostatnią dekadę XVIII wieku Mostowska spędziła w Niemczech, Włoszech i Francji, gdzie zetknęła się z modną powieścią gotycką. Po rozpadzie burzliwego i nieudanego małżeństwa i powrocie do rodzinnego Zasławia zaczęła przekładać opowiadania francuskie i niemieckie i pisać, „ku rozrywce i moralnemu pouczeniu”, własne utwory, oryginalne i parafrazowane, które w latach 1806-1809 ukazywały się w oficynie Józefa Zawadzkiego w Wilnie. Były to m.in. Posąg i Salamandra (przekład dzieła Christopha Martina Wielanda), Miłość i Psyche (na motywach Apulejusza), powieści historyczne Matylda i Daniło, Zamek Koniecpolskich, Astolda oraz prezentowana tu nowela Strach w Zameczku. Przez lata lekceważona i deprecjonowana jako autorka konwencjonalnych romansów sentymentalnych i naśladowniczka zagranicznych mód, dziś uznawana jest za pionierkę polskiej literatury gotyckiej.

Józef Maksymilian Ossoliński (1748–1826)

Powieściopisarz, poeta, publicysta, historyk literatury, tłumacz, bibliofil, kolekcjoner, leksykograf, działacz społeczny, prekursor badań nad dziejami Słowiańszczyzny, polityk i mecenas. Absolwent warszawskiego kolegium jezuitów, po rozbiorach osiadł wpierw w dobrach Ossolińskich w Galicji, następnie w Wiedniu, gdzie piastował wysokie urzędy na dworze Habsburgów. W 1817 roku stworzył we Lwowie istniejący do dziś Zakład Narodowy im. Ossolińskich, tam patronował pracom Samuela Bogumiła Lindego, twórcy Słownika języka polskiego. Jako pisarz był autorem dialogów dydaktycznych i powiastek filozoficznych, przekładów z literatury antycznej, memoriałów politycznych i rozpraw naukowych z zakresu historii literatury polskiej i historii Słowian oraz pisanych i uzupełnianych przez lata, wydanych pośmiertnie (1852) Wieczorów badeńskich, czyli powieści o strachach i upiorach – zbioru, w którym Ossoliński w oświeceniowym duchu obalał przesądy i zabobony dotyczące spraw nadprzyrodzonych.

Zygmunt Krasiński (1812–1859)

Poeta, dramatopisarz, nowelista i epistolograf, filozof, mistyk, myśliciel polityczny i religijny, arystokrata, czołowa postać romantyzmu polskiego. Uznawany za trzeciego z wieszczów narodowych, a dziś także – za duchowego patrona obozu konserwatywnego. Do największych pisarskich dokonań Krasińskiego należą powieść historyczna Agaj-Han (1833), dramaty polityczno-moralne Nie-Boska komedia (1835) i Irydion (1836), religijno-historiozoficzne Psalmy przyszłości (1850) oraz obszerna korespondencja – zwłaszcza z ojcem i wieloletnią kochanką Delfiną Potocką. Nowele Mściwy karzeł i Masław, książę mazowiecki (1830) oraz Zamek Wilczki (ok. 1830) pochodzą z wczesnego okresu twórczości Krasińskiego, gdy mieszkał w dobrach rodzinnych w Opinogórze pod Ciechanowem i zafascynowany angielskimi romansami grozy i francuską beletrystyką przygodową, próbował swoich sił w powieści gotyckiej i historycznej, osadzonej w różnych epokach I Rzeczypospolitej. Okres ten określa się, za Marią Janion, gotycyzmem opinogórskim.

Jan Barszczewski (1790–1851)

Poeta, prozaik, zbieracz folkloru polskiego i białoruskiego. Urodził się w małej wsi nad jeziorem Nieszczerdo w powiecie połockim. Był synem duchownego grekokatolickiego (podług innych źródeł: drobnego szlachcica), studiował w kolegium jezuickim w Połocku, przez jakiś czas pracował jako guwerner w Petersburgu, gdzie zetknął się z Adamem Mickiewiczem, który podobno czytał i poprawiał jego utwory, oraz Tarasem Szewczenką. W Petersburgu w latach czterdziestych redagował literacki almanach „Niezabudka”. Choć wiele podróżował, także do Europy Zachodniej, większą część życia spędził na Witebszczyźnie, tam zbierał po wsiach podania i pieśni ludowe, którym nadawał formę literacką i przetwarzał we własnej poezji. Pozostawił po sobie m.in. zbiory wierszy, w języku polskim i białoruskim, oraz czterotomowe, onegdaj bardzo popularne dzieło Szlachcic Zawalnia, czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach (1844–1846). Nowela Włosy krzyczące na głowie pochodzi z tomu III.

Roman Zmorski (1822–1867)

Poeta, tłumacz, folklorysta, działacz niepodległościowy, panslawista, ważna postać Cyganerii warszawskiej. Dzieciństwo i młodość spędził w Warszawie i na Mazowszu –jako student, następnie konspirator i radykalny działacz społeczny, współpracownik Edwarda Dembowskiego. W latach 1842–1843 wędrował jako etnograf po Mazowszu, zbierając podania ludowe i agitując chłopów. W 1843 roku opuścił Kongresówkę, ukrywał się w Wielkopolsce, tułał po Europie, bywał na Łużycach i na Bałkanach, podróżował do Konstantynopola w tajnej misji dyplomatycznej i propagował idee pansłowiańskie. W 1858 wrócił do Warszawy, gdzie uwięziono go w Cytadeli za wydawanie nielegalnych czasopism. Zmarł w biedzie w Dreźnie, jako emigrant po powstaniu styczniowym. Był autorem licznych ballad i poematów romantycznych (Lesław, Wieża siedmiu wodzów), nawiązujących do legend słowiańskich i pogańskich podań ludowych i pełnych motywów śmierci i grozy, nadto tłumaczem liryki serbskiej i popularyzatorem folkloru. W 1852 roku ogłosił we Wrocławiu antologię Podania i baśnie ludu na Mazowszu, z której pochodzą trzy zamieszczone tu opowiadania.

Józef Korzeniowski (1797–1863)

Powieściopisarz, nowelista, dramaturg i pedagog, jeden z czołowych twórców dramatu romantycznego, a zarazem prekursor krytycznego realizmu, powieści psychologicznej i pozytywizmu, stryj Josepha Conrada-Korzeniowskiego. Był absolwentem Liceum Krzemienieckiego, nauczycielem Zygmunta Krasińskiego, następnie dyrektorem gimnazjów w Charkowie i Warszawie. Jego obszerna twórczość literacka obejmuje m.in. dramaty Dymitr i Maria (1828), Karpaccy górale (1843), liczne komedie obyczajowe (Doktor medycyny, Pani kasztelanowa, Majster i czeladnik), powieści Spekulant (1845), Kollokacja (1846), Garbaty (1853), a zwłaszcza czterotomowe dzieło epickie Krewni (1855), uważane za szczytowe osiągnięcie powieści obyczajowej polskiego romantyzmu. Niektóre jego nowele, takie jak Narożna kamienica, zdradzają fascynację „czarnym romantyzmem” i powieścią gotycką. Obecne są w nich elementy grozy i niesamowitości, choć przesłanie zazwyczaj jest nieco dydaktyczne.

Sygurd Wiśniowski (1841–1892)

Powieściopisarz, nowelista, reportażysta i podróżnik. Wywodził się z Galicji i już jako nastolatek podróżował do Turcji, Rumunii i Włoch, gdzie zaciągnął się do oddziałów Garibaldiego. W latach 1862–1872 przebywał w Australii, Nowej Zelandii i na Fidżi, bywał marynarzem, rolnikiem, poszukiwaczem złota i dziennikarzem. W 1872 roku wrócił do Lwowa i podjął współpracę z „Gazetą Narodową”, która wysłała go jako reportera do Stanów Zjednoczonych. Ostatnie lata życia spędził znów w Galicji, zostawszy nafciarzem. Jego reportaże, zebrane w tomach Dziesięć lat w Australii (1873), Obrazki z życia amerykańskiego (1874), Listy z Czarnych Gór (1875), Dzieci królowej Oceanii (1877), cieszyły się wzięciem i zbierały doskonałe recenzje, m.in. Marii Konopnickiej i Henryka Sienkiewicza. W późniejszych latach Wiśniowski realizował się jako nowelista, pisząc m.in. klasyczną opowieść grozy Niewidzialny (1881), kilkanaście lat przed H.G. Wellsem wprowadzając motyw człowieka, który utracił chromatyczne właściwości swojego ciała i stał się przeźroczysty.

Konstanty Górski (1862–1909)

Poeta, krytyk, tłumacz, historyk sztuki, badacz literatury XVII i XVIII wieku. Studiował literaturę i sztukę w Berlinie, od roku 1891 wykładał dzieje malarstwa i stylów w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, z przerwą na lata 1896–1899, kiedy organizował stację naukową Akademii Umiejętności w Paryżu i kierował tamtejszą Biblioteką Polską. Jako Spectator był recenzentem teatralnym krakowskiego „Czasu”, jako uczony – autorem studiów o epoce Jana III Sobieskiego, bajkach Krasickiego i poezji Karpińskiego. Jako poeta wydał dwa zbiory wierszy w stylu parnasizmu: Liście wiosenne (1879), Wierszem (1904), przekładał też Horacego, Katullusa i Wergiliusza. Bibliomana napisał na konkurs literacki „Czasu” i otrzymał za niego III nagrodę w 1895 roku. Nowela uzyskała rozgłos jako manifest podejmujący patriotyczne obowiązki literatury, ale jej nastrój, a zwłaszcza postać tajemniczego bibliotekarza tułacza, wiele zawdzięczają popularnym powieściom grozy.

Bolesław Leśmian (1877–1937)

Poeta, prozaik, dramaturg, krytyk literacki, eseista i tłumacz. Zaczynał jako modernista związany z kręgiem „Chimery” Zenona Przesmyckiego i wielbiciel filozofii Nietzschego i Bergsona, pisał po rosyjsku wiersze symbolistyczne, by następnie porzucić symbolizm i wypracować dojrzały styl poetycki, świadomie grający konwencjami i motywami Młodej Polski, skupiony na różnych zagadnieniach metafizycznych, erotyce, niebycie i śmierci. Jego przebogaty, pełen neologizmów język czerpie z ballady romantycznej i pieśni ludowej, a podszyta niepokojem wyobraźnia wiele zawdzięcza modernistycznym (i ludowym) fascynacjom tym, co w przyrodzie niesamowite i nie z tego świata. Pozostawił cztery książki poetyckie: Sad rozstajny (1912), Łąka (1920), Napój cienisty (1936), Dziejba leśna (1938), zbiory baśni prozą: Klechdy sezamowe (1913), Przygody Sindbada Żeglarza (1913), Klechdy polskie (1956), recenzje, eseje literacko-filozoficzne, dramaty (Skrzypek opętany, Zdziczenie obyczajów pośmiertnych) oraz przekłady kilkunastu opowiadań Edgara Allana Poego. Opowiadanie Błędny ognik, zdradzające urzeczenie Poem, to jeden z trzech tekstów z cyklu Legendy tęsknoty, ogłoszony w 1904 roku na łamach „Chimery”.

Władysław Stanisław Reymont (1867–1925)

Powieściopisarz i nowelista, społecznik i działacz kulturalny, laureat Literackiej Nagrody Nobla w 1924 roku. Za młodu był krawcem, członkiem wędrownej trupy aktorskiej, urzędnikiem na kolei, wreszcie dziennikarzem i reportażystą. Jako pisarz debiutował nowelami naturalistycznymi, ukazującymi życie codzienne robotników, kolejarzy i chłopów, ale i środowisk aktorskich, którym poświęcił później nowelę Lili oraz powieści Komediantka (1896) i Fermenty (1897). W literaturze polskiej odcisnął się przede wszystkim za sprawą dwóch monumentalnych powieści społecznych: Ziemi obiecanej (1899) oraz Chłopów (1904-09). Tematyką niesamowitą Reymont pasjonował się przynajmniej od 1890 roku, kiedy w Częstochowie nawiązał kontakty ze spirytystami. Świadectwem tych zainteresowań jest zwłaszcza powieść Wampir (1911), z barwnymi opisami seansów spirytystycznych i środowisk okultystów w postwiktoriańskim Londynie, ale też kilka opowiadań drążących tematykę snu, halucynacji i mediumizmu, wśród nich prezentowana tu Dziwna opowieść (1908).

Antoni Lange (1862–1929)

Poeta, prozaik, tłumacz, dramaturg, publicysta, popularyzator nauk przyrodniczych i kultury francuskiej i orientalnej, filozof i mistyk. Zaczynał jako pozytywista, studiował języki wschodnie i filozofię w Paryżu, gdzie zetknął się z kręgiem Mallarmégo. Jako poeta młodopolski tworzył liryki osadzone w tradycji parnasizmu i symbolizmu i odzwierciedlające jego zamiłowania do mitologii śródziemnomorskiej, ezoteryki i myśli Dalekiego Wschodu oraz klasycyzujące poematy i sonety, zebrane tomach Rozmyślania (1906) i XXVII sonetów (1914). Tłumaczył Szekspira i Miltona, angielskich romantyków i francuskich symbolistów, układał antologie mitów egipskich, babilońskich i indyjskich. Pierwszy w Polsce przekładał Baudelaire’a i Poego, przełożył też sławną powieść Golem Meyrinka i opowieści fantastyczne E.T.A. Hoffmanna. Wuj Bolesława Leśmiana, który przejął jego zainteresowania mistyką Wschodu i Edgarem Allanem Poem. Lange prozaik był prekursorem polskiej literatury fantastycznonaukowej. Do najwyżej cenionych jego dokonań należą okultystyczna, antyutopijna powieść Miranda (1924) i tom opowiadań W czwartym wymiarze (1912) z którego pochodzi opowiadanie Rebus.

Franciszek Mirandola (właśc. Franciszek Pik, 1871-1930)

Poeta, prozaik i tłumacz, działacz socjalistyczny. Z wykształcenia farmaceuta i filozof, z zawodu aptekarz i literat, pseudonim przybrał na pamiątkę włoskiego poety, polihistora i ezoteryka Giovanniego Pico della Mirandoli. Autor młodopolskich liryków zebranych w tomach Liber tristium (1898) i Liryki (1901), groteskowych opowiadań antywojennych, artykułów i wierszy o tematyce rewolucyjnej, zamieszczanych w prasie związanej z PPS. Po I wojnie zarzucił własną twórczość literacką i stał się płodnym tłumaczem poezji i prozy francuskiej (Baudelaire, Mallarmé, Verlaine, Maeterlinck), niemieckiej (Schiller, Goethe, Novalis), angielskiej (Defoe, Kipling), skandynawskiej (Lagerlöf, Hamsun). Pasjonował się ezoteryką, fotografią i filmem. Umarł w biedzie. Jeszcze przed wojną Mirandola zaczął na łamach krakowskich czasopism („Lamus” i „Maski”) drukować ekspresjonistyczne opowiadania fantastyczne i niesamowite, zebrane w tomieTropy(1919). Odzwierciedlają jego zainteresowania spirytyzmem, mistyką Wschodu, psychoanalizą i parapsychologią. Dwa przedstawione tu teksty pochodzą z tego zbioru.

Stefan Grabiński (1887–1936)

Nowelista, powieściopisarz i dramaturg, klasyk polskiej literatury grozy. Większość życia, z wyjątkiem podróży do Austrii, Włoch i Rumunii, spędził w Galicji, w Przemyślu i we Lwowie, gdzie pracował jako nauczyciel gimnazjalny i próbował utrzymać się z pisania. Od studiów chorował na gruźlicę, ostatnie lata spędził w sanatoriach, umarł w nędzy. Głęboko religijny, pasjonował się spirytyzmem, parapsychologią, demonologią, filozofią Bergsona i Jamesa, fotografią i filmem. Był wielbicielem prozy Edgara Allana Poego. Największe uznanie zyskał jako autor opowiadań utrzymanych w różnych rejestrach niesamowitości (horror, demoniczny erotyzm, mediumizm, psychologia, paranauka), układanych w cykle: Na wzgórzu róż (1918), Demon ruchu (1919), Szalony pątnik (1920), Księga ognia (1922), Niesamowita opowieść (1922), Namiętność (1930). Spóźnioną sławę przyniósł mu zwłaszcza Demon ruchu – cykl nowel osnutych wokół motywu pociągu i stacji kolejowej. Jego powieści: Salamandra, Cień Bafometa, Wyspa Itongo, przesycone okultyzmem i nużącą ezoteryką, nie odniosły większego sukcesu. Dwa zamieszczone tu opowiadania reprezentują różne nurty twórczości Grabińskiego. Błędny pociąg (1919) to fantastyka kolejowa; Czad (1919) – fantazja erotyczna.

Wacław Filochowski (1889–1944)

Dziennikarz i prozaik, autor reportaży i popularnych powieści fantastycznych. Legionista, następnie podkomendny generała Dowbora-Muśnickiego w I Korpusie Polskim, po wojnie obrał karierę dziennikarską. Pracował w „Gazecie Warszawskiej”, kierując działem literackim, potem w „Warszawskim Dzienniku Narodowym”, gdzie drukował felietony, relacje z licznych podróży (do Włoch, Jugosławii, Algieru, Palestyny) i własną prozę. Ogłosił m.in. zbiory nowel Chińskie cienie (1921), Czarci młyn (1922) oraz powieści przygodowe Człowiek w ciemnych okularach (1924), Przez kraj wód, wichrów i zwierząt (1926), notatki z podróży do Palestyny Ziemia dwakroć obiecana (1937) i Czechosłowacji Cierpkie pobratymstwo (1938). W twórczości stricte literackiej nie stronił od fantastyki i chętnie wykorzystywał modne tematy okultystyczne. Nowela Amulet Ozirisa (1922) to romans szpiegowski z wyższych sfer II Rzeczypospolitej, a po trosze opowieść grozy w egipskich dekoracjach.

Stanisław Baliński (1898–1984)

Poeta, prozaik, tłumacz, dyplomata. W dwudziestoleciu związany z grupą Skamander, niekiedy nazywany szóstym skamandrytą. Wiele lat spędził za granicą jako urzędnik MSZ, m.in. w Chinach, Brazylii i Persji. Od II wojny na emigracji, współpracował z Wolną Europą i Głosem Ameryki, prasą polonijną, zmarł w Londynie. Wiersze, utrzymane w melancholijnym, klasycyzującym stylu bliskim skamandrytom, publikował na łamach „Skamandra” i „Wiadomości Literackich”, a po wojnie – londyńskich „Wiadomości”. Wydał tomy wierszy: Wieczór na Wschodzie (1928), Wielka podróż (1941), Tamten brzeg nocy (1942), Ballady i pieśni emigranckie (1948), i dwa zbiory opowiadań fantastycznych i grozy, bliskie atmosferą niektórym nowelom Poego i Grabińskiego, ale też literaturze SF: Miasto księżyców (1924) i Talizmany i wróżby (1965). Fantasmagoryczna nowela Koniec rodziny Jasnych, z akcją osadzoną w pogrążonym we śnie kresowym dworze pełnym duchów, pochodzi z pierwszego zbioru.

Jerzy Sosnkowski (1894–1945)

Prozaik, grafik, architekt i scenograf. Młodszy brat generała Kazimierza Sosnkowskiego. Legionista, absolwent Politechniki, w Dwudziestoleciu wzięty architekt oraz projektant scenografii dla teatrów warszawskich. Był jednym z założycieli, a w latach 1931–1934 redaktorem naczelnym branżowego miesięcznika „Wnętrze”, poświęconego meblarstwu i projektowaniu wnętrz. Zaprojektował m.in. kino Atlantic w Warszawie, nowoczesne domy mieszkalne Funduszu Kwaterunku Wojskowego, wystrój eleganckiej restauracji Żywiec oraz wiele mebli. Współpracował, jako rysownik i reporter, z „Tygodnikiem Ilustrowanym” i miesięcznikiem „Naokoło Świata”. Opublikował kilka zbiorów nowel: Dom Filozofów (1923), Bosman Finta (1926), Żywe powietrze (1926), Radiomiłość (1927), łączących grozę i fantastykę z tematyką marynistyczną i lotniczą, oraz powieść fantastycznonaukową Auto, ty i ja (1925). Opowiadania Lot w zaświaty i Duch Białego Szczytu pochodzą odpowiednio z tomów Bosman Finta i Żywe powietrze.

Mieczysław Smolarski (1888–1967)

Powieściopisarz, poeta i historyk literatury. W Dwudziestoleciu urzędnik państwowy, udzielał się w życiu literackim, założył Zrzeszenie Beletrystów Polskich (działające w latach 1929–1937), podczas wojny był więźniem Pawiaka, po wojnie – przez rok kustoszem muzeum w Nieborowie. Jako zawodowy literat opublikował kilkadziesiąt powieści, przede wszystkim historycznych, poświęconych wybitnym postaciom (Kopernik, Marco Polo, Władysław Warneńczyk), i przygodowych: Warneńczyk (1921), Poszukiwacz złota (1927), Światło nad księgami (1954), W złoconych pałacach wielkiego chana (1954). Rozgłos przyniosła mu antyutopijna i pacyfistyczna powieść fantastycznonaukowa Miasto światłości (1924), w której Smolarski opisał koniec Ziemi, zniszczonej w serii kataklizmów wywołanych przez człowieka, wojny i niekontrolowany postęp techniczny. Antywojenne opowiadanie Ostatni taniec na statku «Makaber», przypominające nastrojem niektóre nowele Poego i Hoffmanna, pochodzi z tomu Niezwykły kryształ (1928).

Józef Relidzyński (1886–1964)

Poeta, prozaik, scenarzysta i dziennikarz. Debiutował przed I wojną opowiadaniami i wierszami o tematyce patriotycznej. Podczas I wojny w Legionach, w dwudziestoleciu pracował w instytucjach wojskowych, redagował miesięcznik „Lot Polski” poświęcony sprawom obronności kraju, od 1932 roku kierował Centralnym Biurem Filmowym przy MSW (cenzura filmów), działał w polskim oddziale PEN Clubu. Podczas II wojny odbył szlak bojowy z armią Andersa i pozostał na emigracji w Anglii, publikował w prasie polonijnej. Związany z piłsudczykami, tworzył tradycyjną lirykę o tematyce żołnierskiej i niepodległościowej: Wieją wiosenne wiatry. Poezje wolnościowe i legionowe (1916), Nad żołnierza nie masz pana… (1921), Nike Legionów (1922). W innej tonacji wypowiadał się jako prozaik, pisząc popularne romanse (Niewolnica miłości, zekranizowana w 1923 roku) oraz scenariusze filmowe (Tajemnica przystanku tramwajowego, film niemy z 1922 roku) i obyczajowe opowiadania grozy, zebrane w tomach Czarna dama (1927) i Powrót z tamtego świata (1928). Przygoda Huberta Pogody pochodzi z drugiego zbioru.

Józef Tyszkiewicz (1880–1944)

Historyk, publicysta, prozaik. Zasłynął przede wszystkim jako bezkompromisowy publicysta katolicki, autor rozpraw i popularnych broszur poświęconych dziejom Kościoła i obronie cywilizacji łacińskiej przed knowaniami liberałów i bezbożników: Cud a nauka (1926), Darwinizm a ewolucja (1926), Eurazja (1928), Inkwizycja hiszpańska (1929), Kontrrewolucja (1931). Ogłosił również powieść sensacyjną w dekoracjach egipskich Tajemnica wielkiej piramidy (1927) oraz eklektyczny tom nowel Dziwne opowieści (1929), w którym znalazły się opowiadania fantastyczne, groteskowe i obyczajowe. Opowiadanie Seans, zamierzone przez Tyszkiewicza jako przestroga przed panoszącym się okultyzmem, jest dziś przede wszystkim satyrą na mieszczańską modę na spirytyzm i historie z dreszczykiem. Satyrą z przykrą pointą.

Janusz Meissner (1901–1978)

Powieściopisarz, nowelista i lotnik. Ukończył szkołę pilotów, w latach 1926–1939 uczył pilotażu w Dęblinie i Krakowie, jako pilot walczył też na frontach II wojny światowej, w kampanii wrześniowej, a następnie w RAF, był korespondentem radiowym i autorem pogadanek na tematy lotnicze. W 1946 roku wrócił do Polski i zajął się twórczością literacką. Napisał ogółem 48 książek, przeważnie popularnych powieści przygodowych i edukacyjnych, z czego 33 o tematyce lotniczej (pozostałe – marynistycznej i sportowej), często osnutych na kanwie własnych doświadczeń pilota i instruktora lotnictwa lub otwarcie autobiograficznych, m.in. Eskadra (1928), Szkoła orląt (1930), Skrzydła nad Arktykiem (1938), Niebieskie drogi (1954), Wiatr w podeszwach (1971). We wczesnym okresie twórczości nie stronił od tematyki niesamowitej, przywołując rozmaite legendy lotnicze o zaginionych samolotach, niewyjaśnionych katastrofach i zdumiewających przygodach pilotów na ziemi i w przestworzach. Bohaterem opowiadania Dziwny pasażer (1931) z tomu Licznik z czerwoną strzałką jest maniak wierzący w fatum wiążące rozmaite wypadki lotnicze. Hangar nr 7 (1932), tytułowe opowiadanie z kolejnego zbiorku, traktuje o duchu straszącym wśród rozbitych i wycofanych z eksploatacji samolotów.

Bruno Schulz (1892–1942)

Prozaik, grafik, rysownik, malarz i krytyk literacki. Urodził się w Drohobyczu w rodzinie kupieckiej i tam – z przerwami na studia politechniczne we Lwowie i Wiedniu i wyjazdy na wakacje i wystawy prac plastycznych – spędził większość życia, uczył rysunków w gimnazjum, współpracował z grupą artystyczną Kalleia, tworzył grafiki i prozę, tam zginął na ulicy, zastrzelony przez gestapowca podczas jednej z akcji likwidacyjnych drohobyckiego getta. Pierwsze teksty literackie Schulz tworzył już na początku lat dwudziestych, ale dopiero tom opowiadań Sklepy cynamonowe (1934), pisany bujnym, pełnym austro-węgierskich archaizmów językiem, przyniósł mu krótkotrwałą sławę. Kolejne opowiadania zostały zebrane w drugiej i ostatniej książce – Sanatorium pod Klepsydrą (1937). W ostatnich latach Schulz pracował nad zaginioną powieścią Mesjasz i ogłosił kilka opowiadań. Jego oryginalna proza, i korespondująca z nią twórczość plastyczna, na różne sposoby podejmuje temat „mityzacji rzeczywistości”, stanowiąc próbę uchwycenia pojedynczego ludzkiego życia jednocześnie w „wyższym” porządku mitycznym, jak i w „niższym” porządku materii – siedlisku indywidualnych pragnień, marzeń sennych, erotyki i przeżywania czasu. Nastrój grozy i niepewności istnienia dochodzi silnie do głosu w opowiadaniu Sanatorium pod Klepsydrą.

Stanisław Lem (1921–2006)

Prozaik, filozof nauki, futurolog, publicysta, teoretyk literatury science fiction i krytyk literacki. Urodził się we Lwowie, gdzie spędził dzieciństwo i studiował medycynę, ocalał z lwowskiego getta, po wojnie osiadł z rodziną w Krakowie, zarzucił praktykę lekarską i zajął się pisaniem. Po nieudanych (z wyjątkiem powieści Szpital Przemienienia) próbach tworzenia prozy realistycznej wziął się do fantastyki, prędko wyrastając na czołowego reprezentanta tego gatunku na świecie i podejmując, w oryginalny sposób, problemy podróży kosmicznych i kontaktu z innymi cywilizacjami, rozwoju nauki, utopii i życia społecznego, sztucznej inteligencji, granic ludzkiego poznania, rozmaitych form życia. Do jego najważniejszych dokonań należą powieści: Eden (1959), Powrót z gwiazd (1961), Solaris (1961), Niezwyciężony (1964), Głos Pana (1968), Fiasko (1987), cykle opowiadań: Bajki robotów (1964), Cyberiada (1965), Dzienniki gwiazdowe (1967), Opowieści o pilocie Pirxie (1968), rozprawy Summa technologiae (1964), Filozofia przypadku (1968). Opowiadanie Terminus pochodzi z cyklu opowieści o pilocie Pirxie, wspomnienie Ijona Tichego o profesorze Zazulu – z Dzienników gwiazdowych.

Opracował Piotr Paziński