0

Twój koszyk jest pusty

Johann Wolfgang Goethe, Heinrich von Kleist, Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, Heinrich Mann, Thomas Mann, Gustav Meyrink, Oskar A.H. Schmitz, Paul Ernst, Hanns Heinz Ewers, Paul Rohrer

Opowieści niesamowite, t. 3: z języka niemieckiego

Opowieści niesamowite, t. 3: z języka niemieckiego
Data premiery
2020-03-31
Liczba stron
610 w oprawie twardej
ISBN
978-83-8196-053-3
Wybierz wersję produktu:
49,00 zł39,20 zł
20,00 zł

Tom trzeci serii niesamowitych opowieści gromadzi nowele pisane po niemiecku. Mamy w zestawie Niemców, Austriaków i Szwajcara; „baśniopisarzy i metafizyków”. Pełne mrocznego klimatu, wysublimowane literacko utwory takich tuzów, jak Johann Wolfgang Goethe, Heinrich von Kleist, Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, Heinrich Mann, Thomas Mann, Gustav Meyrink, ale i perełki mniej znanych pisarzy: Oskar A.H. Schmitza, Paula Ernsta, Hannsa Heinza Ewersa, Paula Rohrera. Jak zawsze w świetnych przekładach.

Informacje o autorze

 

Johann Wolfgang Goethe (1749–1832) urodził się we Frankfurcie n. Menem. Jego twórczość literacka obejmuje lirykę, dramat i epikę. Prowadził badania naukowe z zakresu mineralogii, botaniki, anatomii, zoologii i optyki. Był utalentowanym rysownikiem i malarzem oraz długoletnim kierownikiem teatru weimarskiego, w którym zainscenizował wiele sztuk i występował jako aktor. Elementy metafizyczne to stały komponent jego twórczości, czego potwierdzeniem są przede wszystkim ballady oraz Faust. O ile te utwory opierają się głównie na ludowych wyobrażeniach oraz na przekazanych tradycją motywach, o tyle niektóre opowiadania z tomu Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten (1795) mają inny charakter. Pierwsze z nich, Historia neapolitańskiej śpiewaczki, opiewa piękną Antonellę, którą za pomocą rozmaitych odgłosów, szmerów, straszy jej zmarły kochanek. Stanął tu Goethe po stronie zwolenników tezy, że ingerencja świata nadnaturalnego w ludzką egzystencję jest zjawiskiem przyrodniczym.

 

Ludwig Tieck (1773–1853) urodził się w Berlinie. We wczesnej fazie twórczości sympatyzował z kołami berlińskiego oświecenia. Jego przejście do romantyzmu dokonało się około roku 1797, kiedy to opracował powieści jarmarczne (Volksmärchen). W zbiorze tym opublikował oryginalną baśń Jasnowłosy Ekbert oraz komedię romantyczną Kot w butach, w której tzw. ironia romantyczna święci triumfy. Celem autora jest pozbawienie czytelnika czy widza iluzji poprzez pomieszanie świata rzeczywistego i baśniowego, burzenie ustalonego porządku dramatycznego. Był Tieck twórcą dramatu romantycznego, przykładem Leben und Tod der heiligen Genoveva. Przeplatają się tu trzy rodzaje literackie, akcja realistyczna zawiera elementy fantastyczne, tonacja powagi miesza się z rubasznością. Baśnie dramatyczne i nowele, spięte opowiadaniem ramowym, wydał Tieck w trzytomowym zbiorze Phantasus, którym zamknął okres romantyczny.

 

Heinrich von Kleist (1777–1811) Dramatopisarz i nowelista niemiecki, którego twórczość rozpięta jest między estetyką klasycyzmu a romantyzmem; urodził się we Frankfurcie n. Odrą. Jego utwory charakteryzują się wewnętrznym napięciem i zwięzłością wypowiedzi. W na wskroś romantycznym dramacie Kasia z Heilbronnu roi się od lunatyzmu, jasnowidztwa, ekstazy, przeczuć i sennych urojeń. Najwyższy stopień nawarstwienia elementów ponadzmysłowych można napotkać w Żebraczce z Locarno (1810). W całym niemieckim romantyzmie nie ma drugiej noweli, która w tak zwięzłym skrócie przedstawiałaby zgrozę świata duchów, jak właśnie to dzieło liczące zaledwie dwadzieścia zdań. Kleist – tak jak i Goethe – nie zwraca uwagi na nastrojowe zabarwienie wydarzenia. Przedstawia w Żebraczce siłę nieszczęścia niszczącą człowieka. Z niesłychaną bezwzględnością i konsekwencją podkreśla niemożność wyrwania się człowieka z niezrozumiałej dla niego egzystencji.

 

Friedrich de la Motte Fouqué (1777–1843) Urodzony w Brandenburgu potomek francuskich emigrantów był jednym z pierwszych niemieckich poetów romantycznych. Jego bogata twórczość obejmuje dramaty, powieści i nowele. Z lubością sięga on do średniowiecznych podań nordyckich, każąc bohaterom walczyć w licznych bojach i turniejach o honor i cześć pięknych pań. Pewna schematyczność jego utworów spowodowała, że szybko uległy one zapomnieniu. Jego nowele są bliższe życiu, choć i w nich roi się od sytuacji dziwnych. Dowodem tego Mandragora (1810), której E.T.A. Hoffmann wystawił pochlebną opinię. W ogromnej spuściźnie jeden tylko utwór Fouquégo pozostał żywy po dziś dzień – baśń romantyczna Ondyna, historia nimfy wodnej, która dzięki miłości do rycerza-człowieka zyskuje duszę. Zdradzona przez męża, uśmierca go pocałunkiem i powraca do krainy duchów. Ciekawa fabuła, znakomicie utrafiony ton baśniowego opowiadania oraz sugestywnie przedstawiona problematyka moralna czynią Ondynę perłą niemieckiej literatury baśniowej.

 

Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (1776–1822) Urodzony w Królewcu pisarz i kompozytor był człowiekiem o bogatej wyobraźni i bystrym zmyśle obserwacyjnym.  Akcja jego utworów rozgrywa się często na dwóch płaszczyznach – w codzienności mieszczan i ponadzmysłowej krainie duchów. Zacierają się granice między światem rzeczywistym a fantastycznym, przy czym ten drugi nabiera cech realnych, podczas gdy rzeczywistość zamienia się w świat upiorny i traci znamiona realności. Groteskowe osoby i sytuacje oraz satyrycznie i humorystycznie potraktowany temat służyły autorowi w walce z zakłamaniem niemieckich filistrów, których nienawidził. W powieści grozy Diable eliksiry pokazał zgubne oddziaływanie nieznanych sił na człowieka. Jest autorem zbiorów opowiadań Opowieści fantastyczne w stylu Callota (styl Callota polega na wydobyciu sprzeczności między zachowaniem się lub wyglądem zewnętrznym bohatera a jego istotą wewnętrzną), fatalistycznych opowieści nocnych (Nachtstükke), z których pochodzi Piaskun (1817) oraz zebranych w czterech tomach opowiadań i baśni pt. Die Serapionsbrüder.

 

Joseph von Eichendorff (1788–1857) Urodzony w Łubowicach Eichendorff był przede wszystkim poetą. Wiele jego wierszy traktuje się na równi z pieśniami ludowymi, na których poeta się zresztą wzorował.  napisał kilka nowel oraz dramaty, pod koniec życia rozprawy historycznoliterackie. Z nowel najbardziej znana jest Z życia nicponia, kwintesencja tego, co romantyczne. Nie wydarzenia są tu istotne, lecz nastrojowość; nie idea, lecz obrazy pełne jasnego kolorytu. Podobnie romantyczna jest nowela Posąg z marmuru (1819), która, jak pisze Maciej Płaza, „zdradza gotycką fascynację średniowieczem, ruina­mi, światem rzeczy i form dawnych i minionych”, i „czytając ją, trudno odeprzeć wniosek, że być może demonizm i boskość to tylko etykiety tego samego sacrum, równie uświęcającego, jak zabójczego”. W późniejszych utworach nie odstępuje Eichendorff od w młodości obranej zasady twórczej, wydarzenia przedstawiane są realistycznie, natomiast fabułę cechuje romantyczne przekonanie o niemożliwości poznania obiektywnej prawdy.

 

Wilhelm Hauff (1808–1827) Pochodzący ze Stuttgartu prozaik zasłynął jako autor pierwszej niemieckiej powieści historycznej Lichtenstein. Jego nazwisko kojarzy się jednak przede wszystkim z baśniami, które ukazały się w trzech almanachach w latach 1826, 1827, 1828. Zostały one przetłumaczone na wiele języków, a niektóre, jak Opowieść o kalifie bocianie, weszły do kanonu literatury. Opowieść o statku upiorów pochodzi ze zbioru Die Karawane (1826). Wiele baśni Hauffa dokładnie odmalowuje współczesne realia, a sposób myślenia ich bohaterów zbliżony jest do poglądów warstw średnich. Środowisko, w którym żyją, ostro kontrastuje z przepychem ludzi możnych. Zbliża to utwory Hauffa do baśni osiemnastowiecznej. Jego twórczość, naznaczona żywą, uczuciową wyobraźnią, sytuuje się między romantyzmem a wczesnym realizmem, zależna jest od nurtów przedromantycznych. Łatwo dostrzegalne są tu wpływy E.T.A. Hoffmanna, Friedricha de la Motte Fouqué czy Jeana Paula.

 

Jeremias Gotthelf  (właśc. Albert Bitzius, 1797–1854) pochodził ze Szwajcarii. Po ukończeniu studiów teologicznych podróżował po Niemczech. W powieściach, opowiadaniach i historycznych esejach realistycznie przedstawiał w życie XIX-wiecznych rodzin chłopskich. Rozumiał tę klasę społeczną jak nikt w owym czasie. Poczesne miejsce w jego krótkiej prozie zajmuje opowiadanie Czarny pająk (1842), „historia diabelskiej klątwy, która zdziesiątkowała mieszkańców pewnej wioski i na całe pokolenia napełniła ich serca trwogą”, zdaniem Macieja Płazy, „tak wspaniale mroczna, opowiedzia­na z takim żarem i narracyjnym rozmachem, bije z niej tak ponadczasowa groza, że gdyby zaadaptować ją na potrzeby filmowego horroru, nawet dziś znalazłaby uznanie konese­rów gatunku”. Wzbudziło ono podziw krytyków literatury jako mistrzowskie dzieło niemieckiego biedermeieryzmu. Wielką atencją darzył ją Thomas Mann, który pisał o niej w Jak powstał Doktor Faustus.

 

Ludwig Bechstein (1801–1860) urodził się w Weimarze. Był lirykiem i epikiem, lecz jego powieściom brak wewnętrznej spoistości. Większe znaczenie miał jako zbieracz baśni i podań z Turyngii. Chłopiec na widłach pochodzi z tomu Hexengeschichten (1854). Ów „(…) protokół z prze­słuchania chłopca, który beztrosko zeznaje, w jaki sposób nauczył się latać na widłach i czarami uśmiercać zwierzęta i ludzi, brzmi – jak pisze Maciej Płaza – wiarygodniej niż niejedno pisane z przejęciem opowiadanie grozy”. Jako kolekcjoner i poeta hołdował Bechstein zamiłowaniom ludowym romantyków, przy czym historyczno-antykwaryczna pasja do średniowiecza spowodowała, że tematy romantyczne jego poezji zostały przetransponowane w biedermeierowskie. Pisał sztuki fantastyczne i opowiadania ludowe, powieści historyczne, będące mieszaniną sag i historii, prace teoretyczne o poezji ludowej i literaturze średniowiecznej. Marzeniem Bechsteina było napisanie prawdziwej (sic!) książki dla dzieci.

 

Friedrich Gerstäcker (1816–1872) urodził się w Brunszwiku. Zaczął pracować w zawodzie kupieckim, w roku 1837 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Po powrocie do Niemiec niestrudzenie odbywał  podróże. Na dłużej zatrzymywał się w Dreźnie i Brunszwiku. Jest autorem wielu powieści podróżniczych i awanturniczych, w których własne wrażenia i przygody splótł z barwnymi opisami przyrody i kultury opisywanego kraju. Jego technika pisania jest konwencjonalna, utwory na ogół nie mają psychologicznej głębi. Germelshausen z 1860 roku − w której to noweli, jak pisze Maciej Płaza, “słowa i czynności wieśnia­ków, tajemne zjawiska, bijąca zewsząd aura zamierzchłości, wszystko to tętni podskórną grozą” − eksploatuje znany w niemieckich baśniach (np. u Friedricha Muellera, Heinricha Heinego, Ludwiga Uhlanda) motyw przeklętego miasta.

 

Theodor Storm (1817–1888) Niemiecki nowelista, który rozgłos zdobył liryczną nowelą Jezioro Immen. Wcześniej jednak (wraz z braćmi Mommsenami) zgromadził zbiór szlezwik-holsztyńskich pieśni, baśni i sag. Uważany był za najwybitniejszego niemieckiego przedstawiciela „mieszczańskiego" czy „poetyckiego realizmu". Najpełniej odzwierciedla się indywidualność twórcza Storma w ostatniej jego noweli, Jeździec na siwym koniu (1888). Jest to historia ambitnego chłopca, który dzięki pracowitości i wytrwałości zostaje naczelnikiem wałów. W zmaganiach z nieprzychylną społecznością wsi oraz z nieujarzmioną przyrodą doznaje klęski: gdy we wzburzonym morzu giną jego żona i dziecko, i on szuka śmierci w rozszalałym żywiole. W wierzeniach ludzi żyje dalej jako fantastyczna postać. Storm był autorem wielu opowiadań, w których irracjonalne wkracza w rzeczywistość, przykładem Dom Bulemanna (1864). Jego miniaturowe obrazy poetyckie działają na czytelnika dzięki subtelnej analizie stanów psychicznych, zwięzłości stylu oraz prostocie i melodyjności języka.

 

Paul Heyse (1830–1914) urodzony w Berlinie; w roku 1910 roku jako pierwszy niemiecki poeta otrzymał Nagrodę Nobla za „artyzm i idealizm”. Jego dorobek obejmuje nowele, powieści, dramaty, tomy wierszy, przekłady literatury hiszpańskiej i włoskiej. Akcja nowel, traktujących przeważnie o potędze miłości ciążącej nad losem bohaterów, rozgrywa się zazwyczaj we Włoszech, w świecie sztuki i piękna. Dominuje w nich światopogląd ateistyczny o eudajmonistycznym zabarwieniu; naiwność fabuły rekompensują barwne opisy i zaskakujące puenty. Opowiadania o podłożu irracjonalnym, jak Piękna Abigail (1892; z tomu In der Geisterstunde und andere Spukgeschichten) należą do wyjątków. Budowa jego krótkich utworów jest podobna do struktury nowel Boccaccia; objaśnia i uzasadnia ją Heyse za pomocą tzw. Falkentheorie (teorii sokoła). Wedle niej każda dobra nowela ma tzw. sokoła, motyw przewodni, będący istotnym spójnikiem całej akcji, a zarazem powodujący jej odwrócenie.

 

Heinrich Mann (1871–1950) Starszy brat Thomasa, urodził się w Lubece. Istotny wpływ na jego twórczość wywarł kontakt z literackimi szkołami naturalizmu i impresjonizmu. Wyrazem jego poszukiwań twórczych są m.in. utwory zebrane w tomie opowieści fantastycznych (Das Wunderbare und andere Novellen, 1897), zawierającym opowiadanie Pies (1894). Działalność pisarską rozpoczął H. Mann powieściami i nowelami wzorowanymi na literaturze francuskiej. Właściwy talent Manna objawił się po raz pierwszy w powieści krytyczno-obyczajowej W krainie pieczonych gołąbków (1900), satyrze na berlińskich literatów i bankierów. Oprócz wielu powieści H. Mann napisał około pół setki nowel. Był znakomitym eseistą, próbował swoich sił jako dramatopisarz. walczył w artykułach, pamfletach i proklamacjach o postęp i demokrację. Obrachunkiem z epoką jest obszerne Ein Zeitalter wird besichtigt, autoportretem zaś powieść Der Atem – ostatnia wypowiedź bystrego obserwatora.

 

Thomas Mann (1875–1955) Młodszy brat Heinricha, urodził się w Lubece. W 1929 roku otrzymał Nagrodę Nobla; był doktorem honoris causa kilku europejskich i amerykańskich uniwersytetów. Pierwsze nowele T. Manna utrzymane były w duchu dekadentyzmu. Widać w nich przemożny wpływ pesymistycznej filozofii Schopenhauera, Nietzscheańskiej krytyki wartości i romantycznej tęsknoty za śmiercią. Bohaterami są charaktery subtelne o wysublimowanej psychice, ludzie o nadmiernie wykształconym poczuciu estetycznym, osoby będące outsiderami w społeczeństwie sytych i zadowolonych. Ujmując w małych formach epickich pierwszego okresu twórczości − wśród których jest i Szafa (1899) − rzeczywistość na sposób impresjonistyczny, potrafił autor wyrazić najskrytsze myśli bohaterów, analizować ich skomplikowane stany psychiczne i po mistrzowsku odmalować otaczające ich realia.

 

Oskar A.H. Schmitz (1873–1931) urodził się w Homburgu k. Frankfurtu n. Menem. Pisał powieści, opowiadań, esejów oraz dramaty. W pierwszym okresie twórczości współpracował z czasopismem „Blätter für die Kunst”. Zadebiutował jako liryk tomikiem Orpheus (1899). Następnie wydał tom przesyconych dekadentyzmem opowiadań Haschisch (1902), które spaja postać bohatera, szukającego skrajnych doświadczeń, by przeciwstawić się nudzie życia. Z tego tomu pochodzi Kochanka szatana. Skłonności do tematyki fantastycznej zdradza Schmitz w takich książkach Der Geist der Astrologie, Das dionysische Geheimnis, Psychoanalyse und Yoga. Sumą jego doświadczeń i przemyśleń jest trzyczęściowa autobiografia z 1926 roku.

 

Georg von Schlieben (1891–?) Opowiadanie Szambelan wyjęte z almanachu Das Gespensterschiff (Jena 1920), wydanego przez Toniego Schwabe, „ma duszną, dekadencką aurę − jak pisze Maciej Płaza − utwór niby prosty, ale będący intrygującym rekonesansem na teren niepoznawalnego, wyrażający pe­symistyczne przekonanie o fundamentalnym ograniczeniu poznawczym człowieka”.

Poszukiwania informacji o autorze nie przyniosły owoców; można za to znaleźć garść wiadomości o generale poruczniku Georgu von Schliebenie.

 

Paul Ernst (1866–1933) urodził się w Elbingerode, w górach Harzu. W swoich pismach teoretycznych dążył do ustanowienia nowej formy artystycznej. Był przekonany o dużym znaczeniu kunsztownej budowy w dziele literackim. W praktyce jego teoria nie sprawdziła się, gdyż była zbyt abstrakcyjna. Dowodzą tego  dramaty Ernsta o tematyce na ogół historycznej i antycznej. Większe znaczenie miały próby odnowienia niemieckiej noweli. Ma Ernst w swoim dorobku zbiory zawierające nowele po mistrzowsku zbudowane. Opowiadanie Majak pochodzi z tomu Die Prinzessin des Ostens (1903).

 

Gustav Meyrink  (właśc. Gustav Meyer, 1868–1932) urodził się w Wiedniu. Od roku 1901 publikował opowiadania fantastyczno-ironiczne i satyryczne; wiele z nich ukazało się w czasopiśmie „Simplicissimus”. Zostały one wydane w tomie Des deutschen Spiessers Wunderhorn; wśród nich jest Preparat (1909). Początkowo pisał opowiadania w stylu E.T.A. Hoffmanna i E.A. Poego, w duchu makabreski, przesycone czarnym humorem i ostrą ironią. Potem wiązany z ekspresjonizmem i groteską. Ogromnym powodzeniem cieszyła się powieść Golem, w której sięga autor do mitu żydowskiego: na mrocznych ulicach starej Pragi zjawia się demoniczna postać sztucznego nadczłowieka. Nie mniejszym sukcesem była kolejna powieść, Zielona twarz (1916), gdzie Żyd-Tułacz Ahaswer jest symbolem zagłady świata. W obu powieściach obrazy i myśli ze sfery kabalistycznej, sny, wizje i stany lękowe decydowały o nastroju grozy i niepokoju. W tym okazał się Meyrink poprzednikiem Franza Kafki.

 

Hanns Heinz Ewers (1871–1943) urodził się w Düsseldorfie. Jest jednym z głównych przedstawicieli fantastyczności i niesamowitości w literaturze niemieckiej. Zadebiutował satyrycznymi baśniami, po czym wydał wiele opowiadań, których już same tytuły świadczą o specyficznej tematyce. Są to m.in. tomy nowel Das Grauen (Zgroza), Die Besessenen (1909, Opętani), z którego pochodzi opowiadanie Pająk, Nachtmahr (Zmora nocna) oraz powieści: Alraune i Vampir. Interesowała go zawsze mroczna strona ludzkiej psyche. Niesamowitość jest u niego zawsze wytłumaczalna; Sensacyjna fabuła łączy się tu często z bardzo śmiałymi jak na owe czasy erotycznymi, sadystycznymi, okultystycznymi elementami. Był wielbicielem talentu Stanisława Przybyszewskiego, którego twórczość propagował w Stanach Zjednoczonych. Przybyszewski zaś i jego żona Jadwiga przyczynili się do popularyzacji jego dzieł w Polsce. Przez całe niemal życie prowadzili korespondencję.

 

Karl Hans Strobl (1877–1946) urodził się w Iglau (Morawy). Był wydawcą czasopisma poświęconego literaturze fantastycznej „Der Orchideengarten. Phantastische Blätter”; w młodości fascynował się Edgarem Allanem Poe. Sam tez pisał; znany jest jako autor fantastycznych i niesamowitych opowieści, np. mistyczno-kryminalistycznego Eleagabal Kuperus i upiornej Rozpustnej mniszki, pomieszczonej w tomie Gespensterbuch (1913). Jak pisze Maciej Płaza, „w tej typowej neoromantycznej czy neogotyckiej nowe­li grozy jest wszystko, co trzeba, by wzbudzić w czytelniku podwójny dreszczyk grozy i erotycznego podniecenia”.

 

Max Dauthendey (1867–1918) urodził się w Würzburgu. Od 1891 prowadził niespokojny tryb życia, mieszkał kolejno w Szwecji, Londynie, Paryżu i Nowym Jorku. Następnie odbywał podróże do Egiptu, Indii, Chin, Japonii, na Wyspy Hawajskie. Zadebiutował tomikiem wierszy pt. Ultra-Violett (1893), w których dzięki bogactwu barw i tonów stał się typowym impresjonistą. Jako prozaik był twórcą egzotycznych nowel, często o treści erotycznej. Tom Geschichten aus den vier Winden z 1915 roku mieści m.in. Mroki Himalajów, gdzie – jak pisze Maciej Płaza – „źródłem napięcia i nie­samowitości jest konflikt kultur; zracjonalizowanej i zlaicyzowanej kulturą Zachodu oraz kultury Dalekiego Wschodu, która nie zatraciła kontaktu z transcendencją”.

 

Paul Rohrer. Karol Irzykowski, który utwór Świerk don Lorenza przetłumaczył i ogłosił w tomie Juliusz Verne w piekle, podał, że opowiadanie Rohrera znalazł w czasopiśmie „Der Orchideengarten. Phantastische Blätter”. Pismo to, uznawane za pierwsze na świecie czasopismo poświęcone literaturze fantastycznej, między styczniem 1919 a grudniem 1921 roku drukowało utwory sensacyjne i niesamowite. Redaktorem naczelnym był Karl Hans Strobl, a wśród autorów takie tuzy, jak Charles Dickens, Aleksander Puszkin, Charles Nodier, Guy de Maupassant, Edgar Allan Poe, Voltaire, Théophile Gautier, Nathaniel Hawthorne, Herbert George Wells, Victor Hugo, Karel Čapek.

Biografia autora jest zagadką.