0

Twój koszyk jest pusty

E.F. Benson, A. Bierce, A. Blackwood, Robert W. Chambers, Ch. Dickens, N. Hawthorne, W.W. Jacobs, H. James, M.R. James, J. Sheridan Le Fanu, H.P. Lovecraft, A. Machen, Walter de la Mare, Ch. Perkins Gilman, E. A. Poe, W. Pollidori

Opowieści niesamowite, t. 4: z języka angielskiego

Opowieści niesamowite, t. 4: z języka angielskiego
Data premiery
2020-09-24
Liczba stron
512 w oprawie twardej
ISBN
978-83-8196-131-8
Wybierz wersję produktu:
49,00 zł39,20 zł
20,00 zł

Tom czwarty Opowieści niesamowitych to kolejna porcja kilkunastu klasycznych nowel grozy, tym razem autorów piszących po angielsku: brytyjskich, amerykańskich, irlandzkich i walijskich. Straszą w nich wampiry, duchy, czarownicy, demony i wróżki podmieniające dzieci, a także przeraźliwe siły z innego świata i koszmary tkwiące w ludzkiej głowie; gotycka makabra sąsiaduje z psychologiczną subtelnością, a nawet czarnym humorem. Oprócz klasycznych, lecz często od dawna niewznawianych przekładów (W.W. Jacobsa, E.F. Bensona, Waltera de la Mare) prezentujemy tłumaczenia nowsze lub zupełnie nowe (Johna Polidoriego, Edgara Allana Poe, J. Sheridana Le Fanu, H.P. Lovecrafta), kilka utworów zaś – Nathaniela Hawthorne’a, Henry’ego Jamesa i Arthura Machena – ma swoją książkową polską premierę.

Informacje o autorze

John William Polidori (1795−1821)

Anglik, syn imigrantów włoskich; z zawodu był lekarzem, napisał doktorat o somnambulizmie. Pisał poezje i eseje, wydał powieść Ernestus Berchtold, or the Modern Oedipus (1819), próbował sił jako dramatopisarz. W dziejach literatury zapisał się jednak jako uczestnik legendarnej zabawy literackiej nad Jeziorem Genewskim w czerwcu 1818 r., gdzie bawił z lordem Byronem jako jego prywatny medyk; Byron, Polidori, Percy Bysshe Shelley i jego ówczesna narzeczona Mary Godwin czytali przy kominku opowieści niesamowite i umówili się, że każdy napisze własną. Plonem zabawy okazał się m.in. Frankenstein Mary Shelley, a także opowiadanie Wampir Polidoriego. Wampir ukazał się po raz pierwszy w 1819 roku w angielskim czasopiśmie „New Monthly Magazine” jako utwór Byrona, wbrew woli obu zainteresowanych.

Polidori żył szybko i krótko, zgubiły go karciane długi; zmarł prawdopodobnie śmiercią samobójczą. Przez koligacje swojej rodziny z rodziną Rossettich, również imigrancką, pośmiertnie został wujem Dantego Gabriela Rossettiego, malarza i poety prerafaelickiego, i poetki Christiny Rossetti.

 

Edgar Allan Poe (1809−1849)

Największy amerykański poeta romantyczny, także wybitny nowelista. W swoich opowiadaniach czerpał z osiągnięć europejskiego gotycyzmu i romantyzmu, ale zrewolucjonizował ten gatunek. Stworzył konwencję opowiadania detektywistycznego (Morderstwo przy rue Morgue, Złoty żuk), był prekursorem fantastyki naukowej (Nieporównana przygoda niejakiego Hansa Pfaala) i położył fundamenty pod nowoczesną literaturę grozy, choć termin ten nie był jeszcze wtedy znany: swoje nowele niesamowite Poe nazywał groteskami. Mają one charakter psychologiczny, źródłem grozy są na ogół emocje bohaterów, często udręczonych, o przeczulonych zmysłach i zwichrowanej osobowości. Większość jego opowiadań grozy należy do klasyki gatunku i jest stale wznawiana: Ligeja, Morella, Berenice, William Wilson, Czarny kot, Serce oskarżycielem, Maska CzerwonegoMoru, Rękopis znaleziony w butli. Zagłada domu Usherów ukazała się po raz pierwszy w 1839 r. w czasopiśmie „Burton’s Gentleman’s Magazine”.

W Europie Poe zrobił pośmiertną karierę w kręgach bohemy dzięki francuskim przekładom Charlesa Baudelaire’a. W Polsce znany od początków XX wieku dzięki kongenialnym tłumaczeniom Bolesława Leśmiana.

 

Nathaniel Hawthorne (1804−1864)

Prozaik, obok Poego i Melville’a najwybitniejszy romantyk amerykański. Całe życie spędził w Nowej Anglii. Wywodził się z rodziny purytańskiej; jego prapradziadek John Hathorne był jednym z sędziów, którzy skazywali na śmierć w procesach o czary w Salem w 1692 r. Za młodu spędził pewien czas w utopijnej kolonii transcendentalistów Brook Farm, później mieszkał m.in. w Concord, gdzie za sąsiadów miał Ralpha Waldo Emersona i Henry’ego Davida Thoreau. Przyjaźnił się z prezydentem USA Franklinem Pierce’em. Bardzo nieśmiały, był samotnikiem i indywidualistą, dość późno się ożenił, a swoje utwory początkowo publikował anonimowo. Debiutował tomem nowel Twice-Told Tales (1837), potem wydał m.in. jeszcze tom Mosses from an Old Manse (1846), ale sławę przyniosły mu powieści, zwłaszcza Szkarłatna litera i Dom o siedmiu szczytach, w których rozliczał się z dziedzictwem purytańskim. Na polski przełożono też jego późną powieść Marmurowy faun. Nowelistyka Hawthorne’a po polsku znana jest słabo. Opowiadanie Znamię pochodzi z 1843 r.; prezentowany przez nas przekład jest pierwszy w języku polskim.

 

Charles Dickens (1812−1870)

Prozaik angielski. Początkowo dziennikarz, potem czołowy powieściopisarz epoki wiktoriańskiej; zasłynął głównie jako autor utworów społeczno-obyczajowych, w których ze współczuciem portretował angielską biedotę; także świetny humorysta, twórca niezapomnianych postaci o dziwnych nazwiskach i barwnych charakterach. Jego powieści – Klub Pickwicka (1837), Marcin Chuzzlewit (1844), Dawid Copperfield (1850), Samotnia (1853), Opowieść o dwóch miastach (1859), Mała Dorritt (1857) i wiele innych – wznawia się i czyta w Anglii do dziś, od dawna są też znane po polsku.

Opowieści o duchach są godnym uwagi uzupełnieniem jego realistycznego dorobku. Najpopularniejszą z nich jest baśniowa Opowieść wigilijna (1843); te mroczniejsze należą do klasyki XIX-wiecznej literatury grozy. Dróżnik ukazał się po raz pierwszy w 1866 r. w należącym do Dickensa czasopiśmie „All the Year Round”.

 

Joseph Sheridan Le Fanu (1814−1873)

Prozaik irlandzki z rodziny o angielsko-francuskich korzeniach; syn duchownego państwowego Kościoła Irlandii. Urodził się i niemal całe życie spędził w Dublinie. Studiował prawo w tamtejszym Trinity College, ale pracował głównie jako dziennikarz, był współwydawcą i udziałowcem kilku gazet dublińskich. W swoim dorobku literackim ma m.in. popularne w swoim czasie powieści historyczne z dziejów Irlandii The Cock and Anchor (1845) czy znany po polsku Dom przy cmentarzu (1863), sensacyjne powieści z dreszczykiem (np. The Wyvern Mystery, 1869, The Rose and the Key, 1871), znaną po polsku powieść gotycką Stryj Silas (1864) oraz tom opowiadań W ciemnym zwierciadle (1872), z którego pochodzi opowiadanie Carmilla, w niniejszej antologii po raz pierwszy w nowym przekładzie. Le Fanu był i jest pisarzem bardzo cenionym przez koneserów i autorów opowieści grozy, i ta część jego dorobku najsilniej oparła się zapomnieniu.

 

Charlotte Perkins Gilman (1860−1935)

Pisarka i publicystka amerykańska. Pochodziła z Nowej Anglii, młodość spędziła w Providence, studiowała sztuki plastyczne na tamtejszej uczelni. Była sufrażystką: przez całe życie w licznych książkach, esejach i artykułach, a także na objazdowych wykładach, również w Europie, głosiła konieczność poprawy sytuacji kobiet w społeczeństwie, uwolnienia ich od tyranii obowiązków domowych i umożliwienia im zawodowej i twórczej samorealizacji. Tej problematyce poświęciła pismo „Forerunner”, które wydawała przez kilka lat, a także twórczość literacką, m.in. utopijne powieści Moving the Mountain (1911) czy Herland (1915).

Żółtą tapetę, ogłoszoną po raz pierwszy w 1892 r. w piśmie „The New England Magazine”, Gilman napisała pod wpływem własnych przeżyć. Gdy cierpiała na depresję po urodzeniu dziecka, ceniony lekarz S. Weir Mitchell zalecił jej odpoczynek w domu i unikanie angażujących zajęć; trzy miesiące stosowania się do jego zaleceń omal nie doprowadziły jej do załamania psychicznego. W noweli odbija się też niechęć Gilman wobec męża, malarza Charlesa Waltera Stetsona – ostatecznie rozwiodła się z nim – który próbował ograniczać jej intelektualną aktywność. Utwór stał się przedmiotem licznych interpretacji, jest kanonicznym tekstem amerykańskiej krytyki feministycznej.

Prócz Żółtej tapety twórczość Gilman nie była tłumaczona na język polski.

 

Ambrose Bierce (1842−1914?)

Nowelista, poeta i satyryk amerykański. Pochodził z rodziny o korzeniach purytańskich. Na początku wojny secesyjnej wcielony do armii Unii, walczył w wielu bitwach, odniósł rany. Po wojnie mieszkał głównie w San Francisco i pracował jako dziennikarz, między innymi w gazecie „San Francisco Examiner” należącej do przyszłego magnata prasowego Williama Hearsta. Zasłynął jako cięty, bezlitosny felietonista. Z jego twórczości gazetowej wywodzi się m.in. pełen cynicznego humoru Diabli dykcjonarz (1906). W grudniu 1913 roku, w wieku 71 lat, wyjechał do ogarniętego wojną domową Meksyku i niedługo później przepadł bez wieści; do dziś nie wiadomo, jak i gdzie zmarł. Jego zaginięcie stało się m.in. kanwą powieści Stary gringo Carlosa Fuentesa.

Swoje nowele Bierce wydawał m.in. w tomach Talesof Soldiers and Civilians (1891) i Can Such Things Be? (1893) i licznych wyborach. Po polsku prócz Diablego dykcjonarza ukazały się dwa tomiki jego opowiadań.

 

Montague Rhodes James (1862−1936)

Nowelista angielski. Syn duchownego ewangelickiego; był mediewistą, zajmował się historią średniowieczną, architekturą sakralną, biblistyką, badał stare rękopisy; jego odkrycia naukowe są cenione do dziś. Przez wiele lat rektor jednego z kolegiów z Oksfordzie i elitarnego liceum Eton. Opowiadania zaczął pisać hobbystycznie po czterdziestce. Jego dorobek literacki był niewielki – cztery tomiki, m.in. debiutancki Ghost Stories of an Antiquary (1904), z którego pochodzi Rękopis kanonikaAlberyka, i garść utworów rozproszonych – ale bardzo poczytny, często bywał adaptowany, głównie na potrzeby radia, i do dziś jest bardzo ceniony przez miłośników i autorów literatury niesamowitej. James uprawiał „antykwaryczną” literaturę grozy, osnutą zwykle wokół odkrywania dawnych rękopisów, artefaktów czy grobowców, badania starych kościołów, wykazywał się jednak wielką pomysłowością fabularną, wyobraźnią i umiejętnością tworzenia nastroju grozy. Po polsku jego nowelistyka jest dość dobrze znana.

 

Robert William Chambers (1865−1933)

Prozaik amerykański. Studiował sztuki piękne, m.in. w latach 1886-1893 w Paryżu, po powrocie do USA zaistniał na krótko jako ilustrator w kilku czasopismach. Jako pisarz pierwszy sukces odniósł Królem w Żółci (1895), tomem opowiadań połączonych w luźny cykl motywem fikcyjnej sztuki teatralnej, noszącej taki sam tytuł jak macierzysta książka – utworu diabolicznego, który doprowadza do szaleństwa. Pomysł ten zainspirował H.P. Lovecrafta do wymyślenia Necronomiconu i innych straszliwych ksiąg.

Po Królu w Żółci Chambers wydał jeszcze garść opowiadań niesamowitych (m.in. w tomach The Maker of Moons, 1896, i The Mystery of Choice, 1897), ale nie przywiązał się tego gatunku; później pisał głównie powieści historyczne i romanse, które przyniosły mu wielką poczytność. W swoim czasie był jednym z najpopularniejszych pisarzy w USA, dziś pamiętany jest tylko jako autor Króla w Żółci, cenionego przez koneserów literatury grozy. Aluzje do tej książki znalazły się kilka lat temu w popularnym serialu Detektyw (True Detective, 2014).

Książka wydana po polsku jako Król w Żółci jest, wbrew tytułowi, wyborem jego opowiadań.

 

Henry James (1843−1916)

Prozaik, dramatopisarz i eseista amerykański; pochodził z zamożnej i światłej rodziny, jego bratem był filozof William James. Henry James, który na krótko przed śmiercią przyjął obywatelstwo brytyjskie, często bywał w Europie i zderzenie mentalności europejskiej z amerykańską uczynił jednym z wątków swojej twórczości. Jego powieści, takie jak Portret damy (1881), Bostończycy (1886), Skrzydła gołębicy (1902) czy Ambasadorowie (1903) oraz liczne nowele i dłuższe opowiadania, wyrafinowane psychologicznie, bogate w szczegóły obyczajowe, pisane coraz bardziej zawiłym stylem, są dziś omawiane na uniwersytetach jako pierwsza manifestacja modernizmu w prozie anglosaskiej. James chętnie pisał opowieści grozy: najsłynniejsza z nich, Turn of The Screw (1898), znana po polsku z kilku przekładów, m.in. jako W kleszczach lęku i Obrót śruby, mikropowieść w stylu gotyckim, ale w nowoczesny sposób nasycona nierozstrzygalnością, do dziś jest przedmiotem analiz i interpretacji. Opowieści niesamowite Jamesa to zwykle nastrojowe, zniuansowane utwory psychologiczne, pisane ze znajomością reguł gatunku, ale przesycone aurą niejednoznaczności. Prawdziwa powinność wyszła w 1899 r.; w niniejszej antologii pierwszy raz ukazuje się po polsku.

 

William Wymark Jacobs (1863−1943)

Prozaik angielski, za życia popularny głównie dzięki humorystycznym opowieściom z życia marynarzy i dokerów (The Skipper’sWooing, 1897, The Sea Urchins, 1898). Pisywał też nowele niesamowite i właśnie jedno z nich, Małpia łapka, wydana w 1902 w tomie The Lady of the Barge, przyniosła mu nieśmiertelność; doczekała się wielu adaptacji filmowych, teatralnych i radiowych oraz nawiązań w twórczości innych autorów, jest też żelaznym punktem w antologiach. Po polsku Jacobs znany jest bodaj tylko z tego utworu.

 

Algernon Blackwood (1869−1951)

Prozaik i dramatopisarz angielski. Wcześnie wyzwolił się spod wpływu religijnych rodziców i zaczął wędrowny żywot; podróżował po USA, Kanadzie, Egipcie, imał się wielu zajęć, ustatkował się jako dziennikarz, potem został pisarzem. Rozmiłowany w naturze, lubił wędrować po dzikich okolicach, miał też rozległe zainteresowania mistyczne, ezoteryczne i okultystyczne. Z tych inspiracji zrodziła się jego obszerna twórczość; w swoich kilkunastu powieściach (m.in. Centaur, 1911) i licznych opowiadaniach (m.in. Wendigo, Pradawna magia, Urokśniegu) Blackwood konfrontował bohaterów z ukrytą sferą istnienia, która odsłania się zwykle w świecie natury, i budzi w nich przerażenie, ale wyzwala też tęsknoty metafizyczne. W cyklu opowiadań o Johnie Silence stworzył postać badacza-specjalisty od spraw nadprzyrodzonych. Po polsku Blackwood znany jest z wyboru opowiadań i kilku utworów w antologiach. Wierzby, jego najsłynniejsze opowiadanie, ukazały się w 1907 r. w tomie The Listener and Other Stories.

 

Edward Frederic Benson (1867−1940)

Prozaik angielski. Syn biskupa anglikańskiego. Pisarz bardzo płodny, za życia znany m.in. jako autor satyrycznych powieści o życiu socjety angielskiej (np. serie Dodo, 1893-1921, i Mapp and Lucia, 1920-1939), także pamiętnikarz, eseista i autor licznych biografii, m.in. Charlotte Brontë. Prócz serii Mapp and Lucia, w Anglii wciąż chętnie czytanej i ekranizowanej, dziś pamięta się głównie jego liczne nowele niesamowite, wydawane m.in. w tomach Visible and Invisible (1923) i Spook Stories (1928). Benson uprawiał literaturę grozy w klasycznym stylu, czyli opowieści o duchach, ale często są to utwory niezwykle mroczne, napisane z talentem i wyobraźnią, w swoim czasie musiały też być o tyle sugestywne, że rozgrywają się zwykle w bliskiej, współczesnej scenerii. Po polsku znana jest niewielka część jego dorobku. Nowela Jak z długiej galerii zniknął strach pochodzi z tomu The Roominthe Tower and Other Stories (1912).

 

Howard Phillips Lovecraft (1890−1937)

Prozaik i poeta amerykański; także eseista i płodny epistolograf. Niemal całe życie spędził w Providence i jego pisarstwo jest mocno nasycone realiami, duchem i mentalnością Nowej Anglii. Za życia niedoceniony, znany głównie w kręgu znajomych oraz czytelników groszowych pism z gatunku pulp fiction, w których publikował; pierwszy książkowy wybór opowiadań Lovecrafta wyszedł dopiero po jego śmierci. Z czasem uznany za klasyka literatury grozy; dziś autor kultowy, często wznawiany, tłumaczony i komentowany; motywy z jego prozy są szeroko obecne we współczesnej popkulturze.

Dorobek prozatorski Lovecrafta liczy kilkadziesiąt utworów, z których najbardziej znane są długie opowiadania z lat 1926-1935, np. Zew Cthulhu, Zgroza w Dunwich, Widmo nad Innsmouth, W górach szaleństwa, Cień spoza czasu. Tworzą one nieformalny cykl, luźno spojony wspólnymi wątkami, a także przedstawioną w nich obsesyjną wizją współczesnego świata jako zagrożonego przez demoniczne siły. Panteon „bóstw” (Cthulhu, Yog-Sothoth, Azathoth itp.) oraz arsenał fikcyjnych ksiąg, zaklęć i artefaktów, wymyślony przez Lovecrafta przy współudziale korespondencyjnych przyjaciół-pisarzy (m.in. Robert Bloch, Robert Howard, August Derleth), po jego śmierci stał się kanwą nieoficjalnej „mitologii Cthulhu”.

Po polsku znana jest cała twórczość prozą Lovecrafta, wyszły też wybory poezji oraz esejów i listów. Nowela Nienazywalne, napisana z przymrużeniem oka, zawierająca aluzje do sytuacji samego Lovecrafta jako pisarza, po raz pierwszy ukazała się w 1923 r. w piśmie „Weird Tales”. Prezentowany tu przekład został przygotowany specjalnie do niniejszej antologii.

 

Walter de la Mare (1873−1956)

Prozaik i poeta angielski. W okresie międzywojennym bardzo popularny w Wielkiej Brytanii, ceniony między innymi za swoją poezję (np. tom The Listeners, 1912), a także za surrealistyczną powieść Memoirs of a Midget (1921). Dziś wznawiany i pamiętany głównie jako autor książek dla dzieci oraz powieści (The Return, 1910) i opowiadań niesamowitych, takich jak Ciotka Seatona, Trąbka czy Katedra Wszystkich Świętych. De la Mare był mistrzem nastroju i niedomówienia; nie zawsze sięgał po wątki nadprzyrodzone, niepokój i groza częściej emanuje u niego z dziwnych, trudnych do zdefiniowania zdarzeń, postaci i sytuacji międzyludzkich. Po polsku De la Mare znany jest z jednego wyboru opowiadań i kilku utworów w antologiach, a także z kilku książek dla dzieci. Opowiadanie Samotnik pochodzi z tomu On the Edge (1930).

 

Arthur Machen (1863−1947)

Prozaik walijski. Syn duchownego anglikańskiego, wychowany na prowincji, dorosłe życie niemal w całości spędził w Londynie, gdzie pracował jako dziennikarz; przez krótki czas był też aktorem w wędrownej kompanii teatralnej F.R. Bensona, grającej Szekspira. Pierwsze utwory niesamowite, z jakich stał się znany, to opowiadania (m.in. Wielki Bóg Pan, Światło ducha, Jaśniejąca piramida, BiałyLud) i powieść Troje szalbierzy, inspirowane rodzimym folklorem i kulturą antyczną, zawierające też wątki pogańskie i okultystyczne. Te mroczne utwory, pełne aluzji erotycznych, przesycone dziwnością, są dziś w jego dorobku najbardziej znane miłośnikom literatury grozy. Z tego okresu pochodzi też najwybitniejszy utwór Machena, na poły autobiograficzna powieść Wzgórze przyśnień (1907).

Z czasem Machen, przez całe życie żarliwie religijny, coraz silniej nasycał swoją twórczość mistycyzmem (opowiadania Wielkipowrót, 1916, i N, 1934, powieść The Secret Glory, 1922), do końca jednak nie wyrzekł się tematyki niesamowitej (opowiadanie TheTerror, 1917, powieść The Green Round, 1933). Za życia nie doczekał się należytego uznania, dziś ma status autora kultowego. Jego obszerny dorobek, także eseistyczny i autobiograficzny, wznawiany jest głównie w wydaniach bibliofilskich.

Po polsku Machen znany jest z kilku książek i monograficznego numeru „Literatury na Świecie”. Opowiadanie Zamiana pochodzi z jego ostatniego tomu The Children of the Pool and Other Stories (1936). Prezentowany tu przekład, pierwszy w języku polskim, został przygotowany specjalnie do niniejszej antologii.